Hayao Miyazaki. η μαγεία ζει. Μέρος Α΄.

Ο Hayao Miyazaki

   "Μου βγήκε η πίστη" για να βρω έναν τίτλο για το συγκεκριμένο άρθρο. Σκόνταφτα σε τρεις τίτλους: "Θεός ή νέος Ντίσνεϋ; (not)", "Άλλη σχολή" και τέλος "ΔΕΝ είναι ο νέος Ντίσνεϋ και μας αρέσει". Τελικά, θυμήθηκα πώς ένιωσα όταν είδα το Spirited Away (περιέργως μεταφρασθέν στα ελληνικά ως Ταξίδι στην χώρα των θαυμάτων) ένα βράδυ που το Star Channel έβαλε μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα - σχεδόν χαράματα (γενικά, το star τα κάνει αυτά: τέτοιες ώρες δείχνει συχνά-πυκνά αριστουργήματα του κινηματογράφου: άλλο θέμα αυτό βέβαια). Δεν είχα δει την ταινία, δεν ήξερα καν ποιός είναι ο Μιγιαζάκι, μου φαινόταν περίεργη ταινία αλλά δεν με άφηνε να ξεκολλήσω. Και έτσι, νά 'τος ο τίτλος.
   O Μιγιαζάκι γεννήθηκε στο Τόκιο, στις 5 Ιανουαρίου του 1941. Η οικογένεια του πατέρα του είχε μία εταιρεία με ανταλλακτικά μέρη μαχητικών αεροπλάνων και αυτό, όπως θα δούμε, επέδρασε δραματικά στο κινούμενο σχέδιό του (ο πατέρας του, Katsuji, εργαζόταν στην εταιρεία αυτή). Ο Hayao πιτσιρικάς ζωγράφιζε διαρκώς, λοιπόν, αεροπλάνα. Η μητέρα του αγαπούσε τα βιβλία και ήταν κριτική απέναντι σε πολλά κοινωνικοπολιτικά θέματα, κάτι που επέδρασε στην κοσμοθεωρία του Μιγιαζάκι, ο οποίος έγινε κομμουνιστής (μέχρις ενός χρονικού σημείου). Γρήγορα, από το 1947, η μητέρα του διαγνώστηκε με την ασθένεια της νωτιαίας φθίσης και έμεινε τελικά παράλυτη στο κρεβάτι. Και αυτό το γεγονός είχε επίδραση στο έργο του. Γενικά, ο Μιγιαζάκι χρησιμοποιεί στα έργα του πλήθος στοιχείων από τις βιωματικές του εμπειρίες. Στα παιδικά του χρόνια πρέπει να θαύμαζε τους αδελφούς Fleischer (στους οποίους "παραπέμπει" σε κάποιες από τις ταινίες του) και μόνο τις Silly Symphonies από την Ντίσνεϋ (γενικά, δεν τρέφει μεγάλη εκτίμηση για το σύνολο έργο της Ντίσνεϋ, κατά κάποιους λόγω του τρόπου αφήγησης της ιστορίας στις ταινίες της) και είναι  μεγάλος θαυμαστής του Bugs Bunny.
   Αφού άλλαξε πολλές φορές σχολεία λόγω των συνθηκών της εποχής, κατέληξε στο λύκειο της Toyotama και, όπως πολλοί νέοι Ιάπωνες την εποχή εκείνη, ήθελε να ασχοληθεί με το manga. Μεγάλη επίδραση άσκησαν τα σκίτσα του Osamu Tezuka, τον οποίο, σύμφωνα με τον ιδίο, προσπαθούσε να μιμηθεί τελικά παρά να "πατήσει" επάνω του δημιουργικά. Η πρώτη γιαπωνέζικη ταινία που τον οδήγησε στο να πάρει την απόφαση ότι θα ήθελε να γίνει animator, ήταν το Hakujaden (Ο θρύλος του Λευκού Φιδιού). Το πρόβλημά του ήταν πως, ενώ μπορούσε να σχεδιάσει θαυμάσια μηχανές κάθε είδους, αντιμετώπιζε πρόβλημα με την ανθρώπινη μορφή. Αυτό το ξεπέρασε δημιουργώντας ένα δικό του, προσωπικό ύφος στην σχεδίαση των ανθρώπινων χαρακτήρων του. Πριν, όμως, το πετύχει αυτό, είχε αποφασίσει να ακολουθήσει διαφορετική καριέρα: πήγε στο πανεπιστήμιο του Gakushuin από το οποίο αποφοίτησε στα 1963 με πτυχίο στις πολιτικές επιστήμες και στα οικονομικά. Αμέσως, όμως εγκατέλειψε αυτόν το πεδίο για να αφοσιωθεί στο κινούμενο σχέδιο. Σε αυτή του την επιλογή, πιθανώς έπαιξε ρόλο και η ταινία Η βασίλισσα του χιονιού του Σοβιετικού Lev Atamanov, η οποία φαίνεται πως τον συγκίνησε και τον οδήγησε να ασχοληθεί με μεγαλύτερο ζήλο για την βελτίωση των προσωπικών του χαρακτηριστικών, σε ό,τι αφορά το κινούμενο σχέδιο. Και έτσι, έπιασε δουλειά στα στούντιο της Toei Animation.
   Αυτό έγινε τον Απρίλιο του 1963. Γρήγορα έγινε μέλος του σωματείου του και έναν χρόνο μετά μάλιστα έγινε και Γενικός Γραμματέας του (πολιτικά ήταν κομμουνιστής). Η πρώτη του δουλειά - ως inbetweener - ήταν σχεδόν αμέσως μετά την άφιξή του στο στούντιο, στα 1963 (μετά από ένα σύντομο διάστημα μαθητείας), στην ταινία Wanwan Chushingura  καθώς και στην τηλεοπτική σειρά "Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ πέρα από την Σελήνη", όπου μάλιστα ήταν υπεύθυνος για την αλλαγή του τέλους της σειράς.

Στα 1968 ήταν ο βασικός animator (αλλά και concept artist και με άλλες αρμοδιότητες) στην ταινία "The Great adventure of Horus?little Norse Prince Valiant" του σκηνοθέτη, συνεργάτη και φίλου του Isao Takahata (ο οποίος, εκτός των άλλων, έχει γράψει και βιβλία για αρκετούς animators ανά τον κόσμο και ήταν επίσης κομμουνιστής). Έναν χρόνο μετά ήταν πάλι βασικός animator στην ταινία του Kimio Yabuki, Ο παπουτσωμένος γάτος, ενώ έκανε και την εικονογράφηση ενός manga κόμικ με το ίδιο θέμα, βασισμένο στην ταινία. Από εκείνο το σημείο και έπειτα, ο Miyazaki έγινε η μεγάλη φίρμα της Toei και άρχισε να έχει σκηνοθετικές αρμοδιότητες - χωρίς να έχει γίνει ακόμα σκηνοθέτης - όπως στα Flying Phantom Ship, Animal Treasure Island και στο "Αλή Μπαμπά και οι σαράντα κλέφτες". Ήδη πια είχε εμπειρία από όλους τους τομείς της παραγωγής.

O Miyazaki στα χρόνια που εργαζόταν στην Toei

   Στα 1971 έφυγε από την Toei και πέρασε από διάφορα στούντιο, ανάμεσα στα οποία και το TMS entertainment όπου μαζί με τον Takahata σκηνοθέτησε τα πρώτα έξι επεισόδια. Οι δύο σκηνοθέτες προσπάθησαν να προχωρήσουν στην παραγωγή της γνωστής σειράς "Πίπη Φακιδομύτη" σε κινούμενο σχέδιο, αλλά δεν ήρθε ποτέ η έγκριση από την Σουηδία. Έπειτα, υπήρξε ο δημιουργός δύο ταινιών μικρού μήκους στα 1972 με τίτλο Panda! Go Panda. Στα 1978 σκηνοθέτησε αρκετά επεισόδια της σειράς Future Boy Conan, μία μεταφορά ενός παιδικού βιβλίου στην τηλεόραση.

Στα 1979 δημιούργησε την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, βασισμένη σε έναν χαρακτήρα που είχε ήδη δουλέψει, του Λουπέν. Έτσι, δημιούργησε το The castle of Cagliostro. Την ίδια χρονική περίοδο, σκηνοθέτησε έξι επεισόδια του Σέρλοκ Χολμς, μία συμπαραγωγή της TMS και της ιταλικής RAI, με ζώα που είχαν ανθρώπινα χαρακτηριστικά.

   Το 1982 ο Μιγιαζάκι άρχισε την έκδοση του manga comic με τον τίτλο (στα ελληνικά μεταφρασμένος) Η Ναυσικά της Κοιλάδας των Ανέμων, και δύο χρόνια μετά (στα 1984) έφτιαξε την ομώνυμη ταινία. Η όλη διαδικασία - και με το κόμικ και με την ταινία - οδήγησε τον Μιγιαζάκι στο συμπέρασμα ότι και ο κομμουνισμός είναι λάθος. Πέραν του πώς στέκεται στο θέμα ο καθένας από την σκοπιά της κοσμοθεωρίας του, αντιλαμβάνομαι πως στους περισσότερους θα φαίνεται περίεργο το πώς κάποιος απορρίπτει μία θεώρηση των πραγμάτων που έως εκείνη την στιγμή υιοθετεί, με αφορμή ένα έργο τέχνης που δημιουργεί και όχι κάποιο πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό γεγονός. Το μόνο που μπορώ να απαντήσω σε αυτή την απορία είναι πως, γνωστός μου που έχει ζήσει στην Ιαπωνία και τον Ιαπωνικό τρόπο ζωής μου εξήγησε πως η αντίληψη της ζωής και των πραγμάτων εν γένει είναι εντελώς διαφορετικός από τον δικό μας. 

Η ταινία αυτή περνά ποικίλα μηνύματα πασιφιστικά έως αντιμιλιατιριστικά, φεμινιστικά, οικολογικά, αντίστασης, σε ένα μετα-αποκαλυπτικό μέλλον, όπου μία πριγκήπισσα προσπαθεί να σώσει τους υπηκόους της από δύο μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις. Τα αεροσκάφη - ένα αντικείμενο που το ήξερε πάρα πολύ καλά - παίζουν σημαντικό ρόλο στην υπόθεση και δίνουν εξαιρετικές εικόνες. Η ταινία αυτή είναι ουσιαστικά η εισαγωγή στον μετέπειτα κόσμο του Μιγιαζάκι.

   Έναν χρόνο μετά, μαζί με τον Takahata, ίδρυσαν το Studio Ghibli και έναν χρόνο μετά το στούντιο έδωσε την πρώτη του ταινία, το Laputa: The castle in the sky. Παρότι πλέον δεν ήταν κομμουνιστής, πάντα θεωρούσε σημαντικούς τους αγώνες της εργατικής τάξης και, όταν στα 1984 βρέθηκε στην Ουαλία και ήταν μάρτυρας των αγώνων των ανθρακωρύχων στην Αγγλία, πήρε αυτές τις εικόνες μαζί του και τις ενέταξε στην ταινία αυτή, ενώ οι ίδιες σκηνές μάχης των εργατών είναι - κατά κάποιον τρόπο - και φόρος τιμής στους αγώνες των ανθρακωρύχων της χώρας του.

Πολύ δημοφιλές στο εξωτερικό είναι το φιλμ  του 1988, Ο γείτονάς μου ο Τοτόρο όπου δύο μικρά κορίτσια θα συναντηθούν με παράξενα πλάσματα και πνεύματα (η ιαπωνική ζωή επηρεάζεται εντονότατα από την υπόθεση της ύπαρξης πνευμάτων). Η αναφορά στην μητέρα των κοριτσιών που είναι κλεισμένη σε ίδρυμα για νοσηλεία είναι ταυτόχρονα φόρος τιμής στην μητέρα του δημιουργού.

Στα 1989 μας έδωσε την ταινία Kiki's delivery service, με την ιστορία μίας μικρής μάγισσας που προσπαθεί να βρει την τύχη της στην μεγάλη πολύ. Ο περίεργος και μαγικός κόσμος του Μιγιαζάκιείναι πάντα εδώ και το πέταγμα παίζει πάλι έναν πολύ σημαντικό ρόλο. Η κίνηση, ενίοτε εκπληκτικά δοσμένη (προσέξτε την ...κίνηση των αυτοκινήτων στους δρόμους στο treiler).

 Εδώ θα κλείσω το πρώτο μέρος του αφιερώματος στον Μιγιαζάκι. Ελπίζω πως σχετικά σύντομα θα ακολουθήσει το δεύτερο.