Η Ελλάδα στα κινούμενα σχέδια των ξένων

   Η ελληνική ιστορία αλλά ιδιαίτερα η ελληνική μυθολογία έχουν σταθεί πηγή έμπνευσης για τους ξένους δημιουργούς animation, κυρίως από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά. Σκέφτηκα πως καλό θα είναι να έχουμε ένα "σώμα" με κάποιες από τις ταινίες ή επεισόδια σειρών.
   Προφανώς δεν είναι δυνατό να παρουσιάσω ό,τι έχει δημιουργηθεί με θέμα την Ελλάδα, ειδικά από την στιγμή που αποφάσισα το αφιέρωμα να "πάρει" μόνο ένα άρθρο. Έτσι, έκανα μία επιλογή. Απέκλεισα τις πιό πρόσφατες σειρές όπως της Ντίσνεϋ, όχι για άλλον λόγο, παρά γιατί ήθελα ακριβώς να κάνω μία αναδρομή στο παρελθόν.
   Προκύπτει αβίαστα πως οι ξένοι ασχολούνται κατά κόρον με την αρχαία Ελλάδα, και σχεδόν αποκλειστικά με την μυθολογία της. Πάντως, μπορούμε να κάνουμε έναν διαχωρισμό, καθώς υπάρχουν δημιουργίες με πλοκή τραγική και άλλες με κωμική (για να μην μπερδευόμαστε: δραματικά είδη είναι και τα δύο).
Diana and the golden apples

   Ο ελληνικός μύθος δεν αναφέρεται στην Δήμητρα, αλλά σε μία - κατά μία εκδοχή του μύθου - προστατευόμενή της, την Αταλάντη. Κατά τα λοιπά, το καρτούν εδώ έχει εκπαιδευτικό-ενημερωτικό χαρακτήρα και όχι περαιτέρω αξιώσεις, επιλέγοντας μία ρετουσαρισμένη και ήπια εκδοχή του μύθου, η οποία να μην προκαλεί συναισθήματα θλίψης στα παιδιά που την παρακολουθούν. Ακόμα και η μουσική υπόκρουση δεν ταιριάζει με το θέμα (ακούγεται μουσική του Προκόφιεφ, η "Τρόικα", με καθαρά ρωσικό θέμα).  Η Mel-o-toons, η εταιρεία παραγωγής, γενικά έπαιρνε δίσκους παιδικούς και έφτιαχνε από αυτούς καρτούν.
Ένα από τα θέματα που ενέπνευσαν τους animators του εξωτερικού ήταν αυτό του Νάρκισσου και της Ηχούς. Στα 1987 βρίσκουμε μία anime παραγωγή, "ξερή", limited animation ίσως σε υπερβολικό βαθμό. Μένει πάντως αρκετά κοντά στον βασικό κορμό του μύθου - ο οποίος έχει επίσης παραλλαγές - αν και προσθέτει την Ήρα ως αυτή που προκαλεί την αλαλία της Ηχούς.

Στα 2009 βρίσκουμε το πρώτο δείγμα μίας δουλειάς που βρίσκεται ακόμα στην δημιουργία της, με paper puppets - πολύ κοντά στην cut out τεχνική - που πραγματεύεται άλλη παραλλαγή του μύθου. Δείχνει ενδιαφέρον, έχει γυριστεί με παραδοσιακό τρόπο και περιμένω να δω το τελικό έργο.

Ένας άλλος μύθος που προκάλεσε το ενδιαφέρον, είναι αυτός της Ψυχής και του έρωτα. H Alison Re Vere (η οποία συμμετείχε και στην δημιουργία του Yellow Submarine) μας άφησε μία ταινία με καλλιτεχνική δύναμη στα 1994. Η δημιουργός στηρίχτηκε στις Μεταμορφώσεις του Ρωμαίου Απουλήιου. Η ομορφιά της Ψυχής ξεπέρασε και την φήμη αυτής της Αφροδίτης ανάμεσα στους ανθρώπους, προκαλώντας την οργή της θεάς, η οποία έστειλε τον γιο της, τον Έρωτα, να δώσει ένα μάθημα στην θνη΄τη, αλλά η έκβαση δεν ήταν αυτή που η Αφροδίτη περίμενε. Σας δίνω τον σύνδεσμο για το πρώτο μέρος και από εκεί μπορείτε εύκολα να βρείτε τα άλλα δύο μέρη.

O μύθος του Περσέα απασχόλησε τα σοβιετικά στούντιο στα 1973. Πάλι, βέβαια, με παραλλαγές στον μύθο (π.χ. η Αθηνά δεν φαίνεται κάπου, οι Γραίες είναι πιό ευγενικές από ό,τι περιγράφεται στον πυρήνα των διάφορων εκδοχών του μύθου κ.α.), ενώ κάποιες από αυτές τις διαφοροποιήσεις γίνονται για ηθικοπλαστικούς λόγους (π.χ. οι Γραίες είναι ευγενικές και ο ήρωας, ο νέος, συνεκδοχικά τα παιδιά πρέπει να είναι ευγενικά με τους γέρους, ακόμα και όταν έχουν τις παραξενιές τους), αλλά ο βασικός πυρήνας παραμένεις πιστός στην μυθολογική παράδοση (ακόμα και η Μέδουσα τοποθετείται σκηνικά μάλλον στην χώρα των Υπερβορίων). Από την άλλη, σε κάποια σημεία δίνεται και ένα κοινωνικό-πολιτικό μήνυμα σε σχέση με την εξουσία. Τέλος, όπως διάβασα σε ένα ιστολόγιο ενός Αμερικανού, νομίζω, είναι η μόνη ταινία -κινουμένου σχεδίου ή "ζωντανής" ταινίας - που παρουσιάζει την Ανδρομέδα ως αυτή που ήταν, μία μαύρη Αιθιοπή, όπως μαρτυρά και το όνομα της Αιθιοπίας δηλαδή, και όχι ως λευκή. Τεχνικά, χρησιμοποιείται η παραλλαγή του rotoscoping που χρησιμοποιούσαν οι σοβιετικοί, γνωστή ως "εκλαίρ" και - προσωπική μου αίσθηση είναι - δεν έχει την αληθοφάνεια της αμερικάνικης σκηνής ή είναι πιό θεατρική. Επίσης, νομίζω ότι στην σκηνή της μάχης με την Μέδουσα, στα κύματα της θάλασσας φαίνεται πως οι δημιουργοί  έχουν μελετήσει τα σχέδια του Hokusai.

Με τον μύθο αυτό, ασχολήθηκε και η Patricia Satjawatcharaphong. Χρησιμοποιεί μία δική της παραλλαγή του μύθου, όπως αυτός είχε εξελιχτεί στα ελληνικά χρόνια περισσότερο, με έμφαση στα συναισθήματα της Γοργούς.

Ο μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης, παραμένει ένας μύθος που εμπνέει ιστορίες για το "σήμερα", ιστορίες αγάπης (αν το καλοδούμε το όλο ζήτημα της μυθολογίας, φαίνεται πως οι ιστορίες που εμπεριέχουν ερωτικό θέμα στον πυρήνα τους, περισσότερο έλκουν τους δυτικούς καλλιτέχνες, ενώ το ηρωικό στοιχείο κυρίως τους σοβιετικούς). O Luke Jurevicius έγραψε, τραγούδησε και έφτιαξε το βίντεο του κομματιού που είναι μεταφορά του μύθου στην σύγχρονη εποχή (η μόνη διαφοροποίηση είναι αυτή).

   Στα 1974 η  Soyuzmultfilm παρουσίασε τον Προμηθέα της. ΧΑξιοποίήθηκε μάι παραλλαγή του μύθου, σύμφωνα με την οποία ο Προμηθέας έκλεψε την φωτιά από τον φίλο του τον Ήφαιστο. Η ταινία αναφέρεται στο πώς η τεχνολογία και η γνώση βοηθά στην ανάπτυξη του ανθρώπου και πώς μία καταπιεστική εξουσία - υπονοείται η καπιταλιστική εξουσία - θέλει να περιορίσει την γνώση και την πρόοδο της πλειοψηφίας των ανθρώπων, χρησιμοποιώντας τα διάφορα όργανά της (δεν φαίνεται πουθενά άμεσα η ίδια, παρά όταν τα πράγματα γίνονται "ανεξέλεγκτα"). Κάπου βέβαια εμπλέκεται και ο μύθος (βασικά, το γεγονός, το οποίο έχει γίνει μύθος σε πολλούς λαούς, ώστε να "εξηγηθεί" και να διασωθεί η μνήμη του) του κατακλυσμού. Ο δε Προμηθέας ακολουθεί αδιαμαρτύρητα την "μοίρα" του.

H ίδια μονάδα στα 1971 μας έδωσε τον Μύθος των Αργοναυτών. Προσπαθεί να μείνει κοντά στα .όσα περιγράφονται στον μύθο, αλλά νομίζω ότι, καθώς αναγκάζεται να περιγράψει σύντομα μερικά από όσα έγιναν, τελικά ίσως χάνει, καθώς αφήνει απέξω π.χ. την ιστορία του Φινέα, την εξιλέωση της Μήδειας και του Ιάσονα κ.α..

O Τάλως, σύμφωνα με μία εκδοχή του μύθου, ήταν ο Χάλκινος ιπτάμενος φρουρός της Κρήτης και συνδέεται και με τον μύθο των Αργοναυτών. Όταν αυτοί έφτασαν μετά από άλλες περιπέτειες στην Κρήτη, ο Τάλως θέλησε να του εξοντώσει. Η Μήδεια τελικά τον έπεισε να "λύσει" τον αστράγαλό του  και τελικά "πέθανε" (αν και "ρομπότ"). Στο κλιπ που είναι από την live action ταινία του 1963, βλέπουμε ένα τμήμα του μύθου αυτού.Ο Τάλως στην ταινία είναι δημιούργημα του Ray Harryhausen (King Kong κ.ά.). Δεν είναι παραδοσιακό κινούμενο σχέδιο, αλλά είναι animation.

Βέβαια, μπορεί κάποιος να πάρει ένα σοβαρό μυθολογικό θέμα και να βγάλει μία κωμωδία παραλλάσσοντάς το (έως και κάνοντάς το αγνώριστο) και αυτό δεν είναι φυσικά μομφή, σε μία τέτοια περίπτωση. Σε αρκετές περιπτώσεις, λοιπόν, η ελληνική μυθολογία στάθηκε αφορμή για κωμικά καρτούν.
Σε αυτό που ακολουθεί, με τίτλο Greek Mirthology (Paramount, 1954) (τίτλος που παραπέμπει σε κωμικό χαρακτήρα της ιστορίας άμεσα) ο Ποπάυ αναπαριστά - ποιόν άλλον; - τον Ηρακλή και μας μαθαίνει ...πώς ξεκίνησε η ιστορία με το σπανάκι!

Στο φρέσκο Mitologia της Rafita Films, βλέπουμε την ..."πραγματική" ιστορία πίσω από την δημιουργία όλων των μυθολογιών τεράτων!

Και τί γίνεται στην περίπτωση που ένας - μάλλον ιταλικής καταγωγής - κένταυρος που θέλει απεγνωσμένα να πετάξει σαν θεός, αναλάβει να διορθώσει τα ιπτάμενα πέδιλα του Ερμή; το στούντιο Van Beuren έδωσε την απάντηση ήδη από το 1936.

Ούτε ο Οιδίποδας με την τραγική του ιστορία δεν ξεφεύγει από την διακωμώδηση. To esma με το Oedipe αποδεικνύει ότι υπάρχουν διάφορα συμπλέγματα εκτός του κλασσικού οιδιπόδειου...αλλά και η δυνατότητα επιλογής ζωής επίσης. Η παραγωγή είναι του 2009.

Από την ίδια σχολή, έναν χρόνο μετά έχουμε την Mytho Logique. Ένας σάτυρος με τον οποίον είναι ερωτευμένη η Bibiche - κάτι μάλλον μεταξύ μεταξύ νύμφης και νεράιδας - έχει μάλλον ρηχή φαντασία και έντονη την λογική (πολύ έντονη, για ένα μυθολογικό πλάσμα...). Και η φαντασία προϋποθέτει κάπου και το ψέμα. Και αυτό πρέπει να μάθει ο σάτυρος. Θα του βγει σε καλό;

Ίσως το πιό γνωστό διεθνώς κινούμενο σχέδιο που αναφέρεται στην Ελλάδα είναι το Βελγικό Een griekse tragedie (A Greek Tragedy στα αγγλικά) της Nicole van Goethem, με την ιστορία τριών γυναικείων κιόνων-αγαλμάτων (κάτι σαν τις Καρυάτιδες) που πασχίζουν να κρατήσουν όρθια τα απομεινάρια ενός αρχαίου οικοδομήματος. Πήρε το Oscar μικρού μήκους animation στα 1987 (η παραγωγή είναι του 1985).

   Σε ό,τι αφορά τώρα αναφορές στην νεώτερη και σύγχρονη Ελλάδα: στην πάρα πολύ ωραία εφετινή παραγωγή Zarafa των Bezancon και Lie υπάρχει μία μεγάλη σεκάνς με την παρουσία της πιό γνωστής, ίσως, Ελληνίδας ηρωίδας της επανάστασης του 1821, της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας. Μόνο που την παρουσιάζει σαν καπετάνισσα σε πειρατικό, ενώ  έτρεφε - δικαιολογημένα - μεγάλο μίσος η ίδια για τους πειρατές. Επιπλέον, ακούγεται αρκετές φορές η πιό γνωστή στο εξωτερικό ελληνική λέξη. Ακολουθεί ένα απόσπασμα με την συνάντηση του κεντρικού ήρωα με την Μπουμπουλίνα και το "πλήρωμά" της.

H οικονομικοκοινωνική κρίση που επηρέασε και την Ελλάδα, έχει γίνει αντικείμενο αρκετών animators. Π.χ., στο παράδειγμα που δίνω, έχει γίνει οπτικοποίηση άρθρου για την κρίση. Δεν εξετάζω αν συμφωνώ ή διαφωνώ με την ανάλυση (προσωπικά, διαφωνώ με πάρα πολλά από τα αναφερόμενα). Απλά, δίνω το αντικείμενο.

Το Oktapodi (γαλλική παραγωγή του 2007) εκτυλίσσεται σε ένα ελληνικό νησί, καλοκαίρι. Αφορά στην ιστορία αγάπης και αυτοθυσίας ενός χταποδιού για την αγαπημένη του. Προτάθηκε για Oscar μικρού μήκους to 2009, ενώ κέρδισε πολλά άλλα σημαντικά διεθνή βραβεία. 

Κλείνω την αναφορά με μία ταινία που περιμένουμε. Είναι το Them Greeks και είναι η ιστορία ενός φιλήσυχου τύπου, του Νόρμαν, o οποίος βρίσκεται αντιμέτωπος με την ελληνική ταβέρνα και την φασαρία που προκαλούν οι Έλληνες με το γλέντι τους. Ίσως να έχουμε πολλά στερεότυπα, αλλά θα δείξει. Η παραγωγή είναι της Durga και της Red Giant Studios, το animation γίνεται από animators από όλον τον κόσμο - το διαδίκτυο παίζει σημαντικό ρόλο στην παραγωγή αυτή - και, παρότι υπάρχει ήδη αρκετά μεγάλη καθυστέρηση, οι δημιουργοί λένε ότι τα πράγματα αρχίζουν να τρέχουν. Η ταινία θα είναι τρισδιάστατο animation. Ακολουθεί ένα δείγμα, από την idiegogo καμπάνια των συντελεστών.